Thursday, August 28, 2014

જમીં ચલ રહી, આસમાં ચલ રહા હૈ, યે કિસકે ઇશારે જહાં ચલ રહા હૈ ?

‘યાર સુરતી, ખોટું ન  લગાડે તો એક વાત કહું?”
“બોલ ને!”
“તું મહામૂર્ખ છો !”
આથી વધારે મોટી સાઇઝની ગાળ ઍડ્વોકેટ સોની કદાપિ ડોક્ટર સુરતીને ન આપી શકતા. જો કે, સુરતી તો સુરતી જ હતા, એટલે ગમે તેવી ગાળ સાંભળવા માટે બી તૈયાર, પણ સોનીનું એવું કે મનમાં જ્યાં સુધી ઘૂંઘવાયા કરે ત્યાં સુધી ગાળ જીભે ચડે નહીં અને જેવી જીભે ચડે કે તરત જ પ્રેસરકૂકરની વરાળ નીકળી જાય એવી રીતે એમનો ધુંધવાટ પણ ઓસરી જાય. સોનીએ “મહામૂર્ખ” કહ્યું એટલે ડૉક્ટર સુરતીએ પૂછ્યું : ‘કેમ ! ગાળ આપી મને ?’
“આટલાં વરસની ડૉક્ટરીમાં તો માણસ બંગલા બંધાવે અને તું ભાડાના ફ્લૅટમાં રહે છે ! આ તો તારો નાનપણનો ફ્રેન્ડ છું એટલે જીવ બળે છે. નથી તારી પાસે સારા માઇલું ટી વી કે નથી ડબલ ડોરનું ફ્રીજ, ગાડી વસાવી જ નથી, ક્લિનિક પર બી બાઇક લઇને જ જાય છે. કપડાં પણ જોને..કેવા રેઢિયાળ !”
સુરતી કપડાં વિશે સજાગ થઈ ગયો. સાલું આ કપડામાં શું કહેવાપણું હતું ! ધોયેલાં હતાં, ઈસ્ત્રી કરેલાં હતાં, ફાટેલાં નહોતાં. હા, જરી જૂની ફૅશનના હતાં એ વાત જુદી, પણ ડૉક્ટરની આવડત અને કપડાંને શો સંબંધ? અને એવું કોણે કહ્યું કે ચંપલને બદલે ચમચમતા બ્રાન્ડેડ શૂઝ ચડાવે તો જ લોકો ડૉક્ટર તરીકે ઓળખે ! સોની તો વકીલ છે. કાળો કોટ તો એણે પહેરવો જ જોઈએ, પણ ડૉક્ટરને વળી એવું શું? એના કંઈ થોડા ગણવેશ હોય ? આપણને તો એવા ડાક્ટરીયાઓ પરેય ચીડ ચડે કે જે શાકની દુકાને ઉભા હોય તો ય ગળે સ્ટેથોસ્કોપ લટકાવીને રૂપિયાની કોથમીર મફત માગતા હોય ! કેમ વનસ્પતિમાંય જીવ હોય છે એટલે ?
એડવોકેટ સોની ગાડી ચલાવતાં ચલાવતાં દાક્તર સુરતીને મહામૂર્ખ સાબિત કરતો હતો ને એમાં સુરતી રમૂજ પણ અનુભવતો હતો. એને ખબર હતી કે હમણાં એડવોકેટ કપડાં પરથી પૈસાની વાત પર આવશે ને કહેશે કે વનસ્પતિમાં જીવ હોતો હશે તો હોતો હશે પણ રૂપિયાને તો જીવ સાથે પગેય હોય છે, એ તને કદિ ખબર પડી એ એના એવા હુમલા માટે તૈયાર હતો. ત્યાં જ ફૂટપાથને કિનારે એણે એક જણાને લોટપોટ પડેલો જોયો.
“વકિલ! ઝડપથી એમ બોલીને સુરતીએ એનો હાથ થોભી લીધો.:“ગાડી રોક”.
        એણે ગાડી રોકી. ઝડપથી બારણું ખોલીને સુરતી નીચે ઊતર્યો. ફૂટપાથ પર ગયો. લોટપોટ માણસ અમસ્તો લોટપોટ નહોતો, રક્તપિત્તિયો હતો, માખીઓ બણબણતી હતી. વકીલ ગાડી રોકાવવા બદલ દાંત ભીંસીને મનોમન બબડતો હતો. ત્યાં સુરતી એની નજીક આવ્યો. કહ્યું” સોની, તારી બાજુમાં મારી એટેચી પડી છે. એમાંથી શાલ કાઢીને આપ તો જરા..”.
        સોનીએ શાલ તો કાઢી આપી, પણ બબડીને : “સાલો મોટો ધર્માત્મા !” ને પછી તિરસ્કારથી, ધૃણાથી એ સુરતી સામે જોઈ રહ્યો. હંમેશા એની અને સુરતી વચ્ચે એક બાબતમાં ભારે દલીલબાજી થતી હતી –દાક્તર સુરતી ભારે સેન્ટીમેન્ટલ હતો. વકિલ કાયમ કહેતો, “આમ જ તારા ગજવામાં પૈસા ટકતા નથી”.
        “ હું તને પૂછું છું.” વકિલ બોલ્યો એટલે સુરતી ફરી બાજુમાં આવી બેઠો.  સોનીએ એની સામે પોતાની ઉલટતપાસ શરુ કરી :” તું આવા પરમાર્થનાં કામો શા સારુ કરે છે ? ડૉક્ટર ? શું તું તાલેવંત છો ?”
        “આ જગતનો કર્તાહર્તા ઈશ્વર છે. આવા દુઃખી આત્માઓનું આપણે કંઈક કરીએ તો ઈશ્વર રાજી રહે કે ના રહે એ ખબર નથી, પણ આપણો અંતરાત્મા રાજી રહે”.
        “તારો અંતરાત્મા તો મહામૂર્ખ આત્માઓનો સરદાર છે.” . સોની ગાડી ચલાવતા ચલાવતા બોલ્યો : "એ રાજી રહેતો હશે, પણ ઈશ્વરની વાત કરતો હોય તો કહું કે એ હોય તો આ તારું જોઇને રાજી થવાને બદલે દુઃખી થતો હશે. મારી પાસે એના સાંયોગિક પુરાવા છે.”
પુરાવાની વાત આવી વળી વકીલને મોંએ આવી  એટલે સુરતી જરાક ચમક્યો : “પુરાવા?
“હા, પુરાવા !”. સોની બોલ્યો :” એક તો ઈશ્વરની કોઈ લીગલ એન્ટીટી (કાયદેસરનું અસ્તિત્વ) નથી. છતાં તારા મૂર્ખ આત્માઓના સરદાર એવા આત્માના સંતોષ ખાતર ભલે કરતો હોય પણ તું જાણ કે આ સૃષ્ટિ અને એના કારનામા બધું જ જો તેનું આયોજન હોય તો આ રકતપિત્તિયાને એ રોગથી પીડાતો રાખવાનું પણ એનું જ આયોજન ખરું ને ? નહિં ? “
“બેશક !”
“તો પછી પેલાનું  દુઃખ ઓછું કરવાનો પ્રયત્ન કરીને ઈશ્વરની યોજનામાં જ તું  શા  સારુ દખલગીરી કરી રહ્યો છે? તને એવો કયો અધિકાર છે. ઇશ્વરી ન્યાયમાં રુકાવટ તારા ઈશ્વરના  આયોજનમાં આડખીલીરૂપ  બનવું એ પણ એટલો જ ગંભીર અપરાધ છે.”
આવી સજ્જડ દલીલ સાંભળીને દાક્તર સુરતી ચૂપ થઈ ગયો. એ જોઈને સોનીએ અમસ્તું અમસ્તું પોંપ...પોંપ... કારનું  હૉર્ન વગાડ્યું. ગેલમાં આવી  ગયો :” બોલ, છે તારી પાસે આનો જવાબ ડાક્ટર ?”
સુરતી પાસે ખરેખર આનો જવાબ નહોતો. વાત તો સાચી જ ને ? ઈશ્વરની લીલામાં ઝોળો પાડનાર આપણે કોણ ?
પણ બીજે દિવસે ગઈકાલે ઓઢાડેલી શાલ ભણી નજર કરી  જોયું તો એ ભિક્ષુક હજુ સબડતો હતો. આ વખતે સુરતી એ જોયું ના જોયું કરીને આગળ પસાર થઇ જવાનું કરતો હતો, ત્યાં એકદમ પાછળ વળ્યો. પેલાએ હોઠ વચ્ચે શાલનો એક છેડો પકડી રાખ્યો હતો, ત્યાં પરૂથી ચાદરનો છેડો ભીનો થઈ ગયો હતો. સુરતીના મનમાં સોનીએ કરેલી દલીલ છવાઈ ગઈ. દલીલ વિચારવા જેવી હતી, બલકે મનમાં ઠસી જાય તેવી હતી.પણ છતાંય એણે એની પાસે જઈને પૂછ્યું : “ખાના ખાયેગા ?”
એણે માત્ર પાંપણના પલકારાથી હા પાડી. પણ આજ તો સાથે સોની વકિલ નહોતો એટલે કાર પણ નહોતી. સુરતી ચાલતો ચાલતો દૂરના છેડે ઈમ્પિરિયલ રેસ્ટોરાં સુધી ગયો. પ્લાસ્ટિકની કોથળીમાં શાક-પૂરી બંધાવ્યાં. પાછો આવ્યો ત્યારે થોડે દૂર એક લઘરવઘર છોકરો ઊભો ઊભો “યા અલ્લા... યા અલ્લા.”.. બોલતા બોલતા તાળીઓ પાડતો હતો. સુરતીના મનમાં હિંદુ  કે મુસ્લીમઈશ્વરના કોઈ પણ નામ પ્રત્યે એક નફરતની લાગણી ઊછળી આવી, છતાં એણે પડીકું ખોલ્યું. પેલાએ ચાદર નીચેથી હાથ લંબાવ્યા. હોઠ ખૂલ્યા અને કોળિયો મોંમાં મુકાયો.
“દરરોજ સુબહા ક્લિનિક જાતે વક્ત તુઝે ખાના દેતા જાઉંગા” સુરતી બોલ્યો ખરો, પણ મનમાં એક અપરાધભાવની લાગણી ઊછળી આવી. ઈશ્વરની યોજના આને તાત્કાલિક મોત આપીને આ  રિબામણીમાંથી છોડાવવાની હશે અને હું એને આ શાલ અને આ ખાવાનું અને જિંદગીના એના દિવસો... યાતનાના એના દિવસો લંબાવી રહ્યો છું. ઈશ્વરની યોજનામાં દખલ !.
ફરી એના મનમાં સોનીની દલીલ ચમકી ગઈ. એ સાચો હતો. હતો ?
ચોથા દિવસે સુરતી ચોથી વાર એની પાસે ખાવાનું લઈને ગયો. ત્યારે કદાચ હાથ સુધી પેલાનો રોગ ફેલાઈ ગયો હતો. એના મનમાં સોનીની દલીલના શબ્દો પડઘાઈ રહ્યા હતા. એ પાછો વળવા જતો હતો, પણ કોણ જાણે શું થયું, ન જઈ શક્યો. એના હાથ પડીકું ખોલવા લાગ્યા અને એણે કોળિયો લઈને પેલાના મોંમાં મૂક્યો. સોની વકિલની  સચોટ અને લૉજિકલ દલિલ મનમાં એક તરફ તરફડતી પડી રહી. એકાએક બાજુમાંથી તાળીઓ પડવાનો અવાજ આવ્યો. તે જ દિવસવાળો પેલો લઘરવઘર મુસ્લિમ છોકરો હતો. “યા અલ્લાહ... યા અલ્લાહ..”. કહીને તાળીઓ પાડતો હતો.
સુરતીના મગજમાં જ ઝાંઝ ચડી ગઈ. આંખોમાં ગુસ્સો ઊભરાઈ આવ્યો. એકદમ એનાથી બોલાઈ જવાયું.”અરે, તેરે  ખુદાકો તો ક્યા કહું ?”  એના મનમાં એકદમ ઉકળાટ છવાઇ ગયો. જાણે કે વકિલ સોની ઓતારમાં આવી ગયો. બોલી જ દીધું :”બડા દયાલુ કહેલાતા હૈ તો ઈસ કો ઐસા દુઃખ દિયા હી ક્યું ?”
છોકરો એકદમ તાળીઓ પાડતો બંધ થઈ ગયો. એની પાસે આવ્યો અને આંખોમાં આંખો નાખીને બોલ્યો: “તુમ એસા અચ્છા કામ કરતે હો, ખુદા કા કામ કરતે હો , ઔર ખુદા કો હી ગાલી દેતે હો ? અલ્લાહ કો ગલત મત સમઝો. વહ કિસી કો દર્દ દેતા હૈ તો કિસી ઔર દિલવાલે કે દિલ મેં દર્દવાલે કે લિયે દર્દ ભી તો પૈદા કરતા હૈ. જીસ ખુદાને ઉસ કો દુઃખ દિયા, ક્યા ઉસી ખુદાને તુઝે નહીં ભેજા ?”
સુરતીના મનમાં એક આંચકો લાગવા જેવું થયું. એ ઊભો થઈ ગયો.
        પાંચમે દિવસે  સોની સાથે ફરીવાર ગાડીમાં બેસીને  ડાક્ટર એ તરફથી નીકળ્યા. સોનીને એણે કહ્યું :”વકીલ, તારી પેલી સાંયોગિક પુરાવાવાળી દલીલ મારા મનમાં તે દિવસે બરાબર જચી ગઈ હતી. હો !”
        “ધેટ્સ ગૂડ” વકીલ બોલ્યો :
        “પણ પૂરું સાંભળ, મહામૂર્ખ !” સુરતી પહેલી જ વાર ગાળ બોલ્યો: “તારી દલીલ જચી હતી, પણ પચી નહોતી સમજ્યો ?”
        “મતલબ ?” સોનીએ પૂછ્યું.

“મતલબ યે કી....” સુરતી બોલ્યો :” ખુદા ખુદા કા કામ કરે ઔર હમ હમારા ! બસ !” 


(ઝબકાર, 'નવગુજરાત સમય'માં પ્રકાશિત, ૨૪-૮-૨૦૧૪) 

Tuesday, August 5, 2014

એક સમય પર દો બરસાતેં,બાદલ કે સંગ આંખ ભી બરસે


હે  જગદંબા!”
જ્યોતિબેન ધ્યાનમાં ચિત્તને પરોવવા મથતાં હતાં ત્યાં જરા આઘેથી બોલાયો હોય એવો પુરુષસ્વર કાને પડ્યો: “હે જગદંબા !”
એમણે ચમકીને આંખો ખોલી. કોણ હતું ? ઓળખાણ ન પડી. એમ તાત્કાલિક પડવી જરૂરી પણ નહિં. કારણ કે નિકેતનને આંગણે તો જાણીતાં પણ આવે અને અજાણ્યાં પણ. અલબત્ત, આ ટાણે કોઇ અજાણ્યું આવે તો જરી સાવચેત રહેવું પડે.. સ્ત્રીજાતે આ વિષમ કાળમાં બહુ ચેતીને ચાલવું જોઇએ.

બોલનારો જરા વધારે નજીક આવ્યો ત્યારે એનો આખો હૂલિયો સ્પષ્ટ થયો. સાવ કંગાળ હાલતનો કોઇ ડોસો હતો. આમ ખરેખર ડોસો નહિં હોય, પ્રૌઢ જ હશે, પણ કમનસીબીના સતત મારથી ડોસો બની ગયો હશે, ચિંથરેહાલ હતો અને સિકલ પરની અનેક કરચલીઓને લીધે હોઠની તીરાડ એ કંઇ બોલવા હોઠ ઉઘાડે તો જ દેખાય એમ હતું, ઓહ! એણે જરા આછા અંધારામાંથી ઉજાસમાં પગ દીધો ત્યારે જ ખબર પડી કે એની આંગળીએ સાવ ગરીબડા મોઢાવાળો એક પાંચ સાત વરસનો છોકરો પણ હતો !
જગદંબા!ડોસો પ્રણામની મુદ્રામાં બે હાથ જોડીને બોલ્યો: આ છોકરાને મૂકવા આવ્યો છું, સાચવી લઇશ ને  મા ?”
જ્યોતિબેને બાળક ભણી નજર કરી. જવાબની ઇંતેજારી ડોસા કરતા બાળક્ને વધારે હોય એવું એમણે વાંચી લીધું. એની સામે જરા મોં મરકાવ્યું, જાણે કે વણબોલી હૈયાધારી આપી કે ના, ચિંતા મા કર, હું તને અહિં સાચવી લઇશ, હો!
પણ હ્રદયમાં ઉગતી “હા”ને વ્યવહારમાં મુકતા પહેલાં અનેક ખાતરીઓ કરી લેવી ઘટે. તમે લોકો ક્યાંથી આવો છો ? બાળક કોનું છે ? આ આવનારાનું કે બીજા કોઇનું? એને ઘરબાર છે કે નહિં ? આ નિકેતન એક ચેરિટેબલ સંસ્થા છે એ સાચું, પણ તમને અહિં મોકલ્યા કોણે ?
પૂછ્યું ત્યારે જવાબ મળ્યો: “ આ મારો જ છોરો છે. નામ લાલો. પણ એની મા મરી ગઇ એને જનમ આપતાની સાથે જ. માએ એનું એકાદી કલાક્નું મોઢું જોઇને ડોક ઢાળી દીધી અને ડોળા ચડાવી ગઇ. મારાથી હવે મજૂરી થાતી નથી, મા ! ક્યાં જાઉં? શું ખાઉં ને શું આને ખવડાવું ? છોકરાને પગ આવ્યા ત્યારે આંગળીએ વળગાડી વળગાડીને બારણે બારણે ભીખ માગવા જવા માંડ્યો, મારી મા !. છોકરું બહુ ચાલે એટલે પગ સૂઝીને થાંભલો થઈ જાય.અને બોકાસા નાખે. અમારું ગામ આ લક્ષ્મણપુરા. આને કોને ભરોસે મુકીને ભીખ માગવાય જવું ? બળતરાનો માર્યો માથું કૂટતો હતો ત્યાં વળી કોઈએ કીધું કે તું તો ભલે ભીખ માગ, પણ આ કૂણા ફૂલને ભેગું કાં કબડાવ છ ? એને જ્યોતિબેનના નિકેતનમાં મુકી આવ ને ! ત્યાં એક છાપરામાં એમણે પરિવારમંદિર જેવું કાંઇક રાખ્યું છે, ત્યાં આ જીવ સંઘરાઇ રહેશે.”
ડોસો બોલતા બોલતા હાંફી રહ્યો, પણ અટકીને પાછો બોલ્યો તો ખરો જ: “જગદંબા. મારી મા, આને સંઘરીશને તું ?”
બાપા જ્યોતિબેન બોલ્યાં : હું જગદંબા નથી. હાડચામની પૂતળી છું. પણ..” એમણે  બરાબર નજર નોંધીને કહ્યું: “છોકરાને રાખી તો લઉં પણ .... પછી એના દિદાર સામે જોઈને બોલ્યાં : પણ પછી પાછો નહીં આપું હો !
કાંઈ વાંધો નહીં. ડોસો બોલ્યો : સોંપવા જ આવ્યો છું. પછી જરી ડરતાં ડરતાં બે વેણ બોલ્યો: ”ક્યારેક મળવા તો આવવા દઇશ ને .મા !”
“છોકરાની જીંદગીને જો બરાબર વ્યવસ્થિત થવા દેવી  હોય તો ..”બોલતાં બોલતાં એમણે ઝીણવટથી જોયું. ડોસાની સિકલ પર બે-ચાર કરચલીઓ જાણે કે એ જ ક્ષણે ઉમેરાઇ રહી છે. એટલે એમણે શબ્દોમાં નરમી ઉમેરી : “બસ, ક્યારેક, ક્યારેક, હો ! કલાક અર્ધો કલાકથી વધારે નહિં. અને વારે વારે પણ નહિ.સમજ્યા ? અને, બીજી વાત, રાત તો ક્યારેય નહિં રોકાવાનું.”
ડોસાએ માથું જરી નમાવીને હકાર દીધો.  
જ્યોતિબેને છોકરાને એની ઉંચાઇ જેટલે બે હથેળીઓ ફેલાવીને નજીક આવવાનું ઇજન આપ્યું.. એ દોડીને એમાં સમાઇ જવા પગ ઉપાડતો જ હતો ત્યાં વળી અચાનક પડખે વળીને બાજુમાં ઉભેલા બાપને વળગી પડ્યો, પણ માત્ર અર્ધી પળ જેટલું જ. બસ, એ પછી દોડીને જ્યોતિબેનના ફેલાવેલા બે હાથમાં સંગોપાઇ ગયો.
       
ડોસો એને મુકીને પાછો અંધારામાં ઓગળી ગયો.
**** **** **** 

લાલો ક્યારેક બાપને યાદ કરે. પણ એને મળવાનું  વેન કદી ના કરે. એ પણ એક અજબ વાત કે એ રૂપિયાની કિંમત બરાબર સમજે. કોઈ નિકેતનમાં આવે અને પાંચ દસ રૂપિયા એના હાથમાં મૂકે એટલે તરત જ મુઠ્ઠી વાળી જાય. જ્યોતિબેનને એ મમ્મી કહેતો. મમ્મીએ માટીનો એક ગલ્લો એના ઓશિકા પાસે રાખ્યો છે, એમાં એ મળેલા રૂપિયા સરકાવી દે છે. જ્યોતિબેન રાજી થાય  છે. બાળક્ને બચતની ટેવ એમ જ પડે.  બાપો બે-ચાર છ મહીને રખડતો રખડતો આવી ચડે છે. નજર નાખો તો નજર પણ ગંદકીથી ખરડાઈને પાછી વળે એટલો બધો ગંદો લાગે. થાકેલો હોય છે, હાંફતો હોય છે. જ્યોતિબેનને “જગદંબા” કહીને પગે પડે,  પણ એની પડખે બે મિનિટથી વધારે ઉભા ના રહેવાય. પણ રવાના કરતા પહેલા એને જમાડે કારવે અને લાલાની સાથે એને બગીચામાં કલાક –બે કલાક એકાંત આપી દે. બસ, પછી લાલો પાછો બીજા ખંડમાં એના પરિવાર મંદિરમાં અને બાપો એના રસ્તે.
પણ આજે છેક સાંજે આવ્યો. ના ગમ્યું જ્યોતિબેનને, પણ સમજી શકાયું કે ચોમાસાનો ધાબડ દિવસ છે. ઠીક છે કલાક બે કલાક એના દીકરા સાથે ગાળવા દીધા પછી આજે  રોજની જેમ એને રવાના તો નહિં કરી દેવાય. જમાડવો તો પડશે જ, પણ બગીચાના એકઢાળીયામાં એને રાત રહેવા પણ દેવો પડશે. કરી આપી વ્યવસ્થા.
વરસાદ રહી ગયો. પણ અર્ધી રાતે આંખ કેમ ઉઘડી ગઇ જ્યોતિબેનની? સળવળાટ શાનો થતો હતો ? નાઇટ લેમ્પના બ્લ્યુ ઉજાસમાં જોયું તો પરિવાર મંદિરની છત નીચે પોતાનાથી થોડે જ દૂર પોઢેલા આઠ દસ બાળકોના પલંગમાંથી એક પલંગમાં સળવળાટ થઇ રહ્યો હતો. ઓઢાડેલો ચોરસો હળવેકથી ઉંચો થઇ રહ્યો હતો. એમાંથી લાલો બહાર નીકળી રહ્યો હતો. અરે,પલંગની બહાર પગ દઇને બીલ્લીચાલે ચાલીને એ તો બારણાને હળવેથી ધક્કો મારીને બહાર પણ નીકળી ગયો. જ્યોતિબેનના શરીરમાંથી ક્રોધનું એક લખલખું પસાર થઇ ગયું. ના ચલાવી લેવાય ! ના જ ચલાવી લેવાય. વેંત એકનું છોકરું અને અત્યારથી જ છાનગપતિયાં ! એમણે ઊભા થઈને પીછો કર્યો. સજા પણ વિચારી લીધી. છોકરાને તો બાવડું પકડીને પાછો પલંગમાં ધકેલી દેવો, પણ બાપને અત્યારે જ અલ્ટિમેટમ આપી દેવું. હવે વરસ દિવસ સુધી નજરે પડતો નહિં ને એ કબૂલમંજૂર ના હોય તો લઇ જા તારા છોકરાને  ને ચાલતી પકડ અહિંથી ! કર મોટો એને તારી ભીખમાંથી, જા !
પણ મનમાં ઊગે તે બધું બોલી નાખવા માટેની મિનિટો હજુ આવવી બાકી હતી. અત્યારે તો જે બનતું હતું તે જોવાનો સમય ચાલતો હતો, શું જોયું ?
એકઢાળીયાના એક ખૂણામાં પાથરણા પર ઊંઘતા ગંદા-રોગીષ્ટ-વૃદ્ધ બાપની પાસે લાલો આવ્યો. હાથમાં કોઇ ચીજ હતી તે એણે નીચે મુકી. હળવેકથી એનું ઓઢવાનું ઉંચું કરીને એની લગોલગ એની ગોદમાં લપાઈ ગયો. બાપને એટલા જોરથી વળગી પડ્યો કે..... જ્યોતિબેનથી જોઇ જ ના શકાયું. ફસકાઇ ગયેલી થેલીને તળીયેથી રેતી સરતી જાય એમ દિમાગમાંથી જાણે કે ગુસ્સો સરી રહ્યો હતો. જરી કળ વળી તો જોયું કે લાલો બાપના હાથમાં કશુંક મુકતો હતો અને બાપો નકારમાં પંખાની જેમ હથેળી ફરકાવીને એ લેવાનો ઇન્કાર કરતો હતો. શું હતું એ ? જ્યોતિબેને બરાબર નિરખીને જોયું તો એ તો લાલાની બચતનો ગલ્લો !
જ્યોતિબેનથી વધુ વખત એ દ્રશ્ય જોઇ ના શકાયું. એ પાછા વળી ગયાં. જઇને પોતાના પલંગમાં બેસી ગયાં. બસ, બેસી જ રહ્યાં. આમને આમ કલ્લાક વીતી ગયો, લાલો પાછો ફર્યો.અને બારણામાં પેસીને જરા પણ અવાજ ના થાય તેમ પાછું ઠસકાવી દીધું. જ્યોતિબેને ઉભા થઇને મોટી બત્તી કરી. પૂરા પ્રકાશમાં જ્યોતિબેનને સામે જોઇને એ થડકી ગયો, થોડી વાર પહેલાં એના ચહેરા પર જે પરમ તૃપ્તિ હતી તે કદાચ એના હ્રદયમાં ઉંડે સુધી ઊતરી ગઇ. એની જગ્યાએ મમ્મીનો ડર પ્રસરી ગયો.
જ્યોતિબેન એની પાસે આવ્યાં.એને નજીક લઇને એના માથે એના વાળમાં આંગળીઓ ફેરવી. અને ફેરવતાં જ રહ્યાં. પછી ભીના કંપતા અવાજે પૂછ્યું : જઈ આવ્યો બેટા !
        પકડાઈ ગયાના ભાવથી એ એકદમ છોભીલો પડી ગયો હતો પણ હવે થોડો હળવો થયો : હા મમ્મી, સોરી, તેં ના પાડી હતી કે ક્યાંય જવું નહીં તો ય ! પણ..” એ નીચું જોઇને બોલ્યો: ”હવે નહીં જાઉં..
        જ્યોતિબેને એના ગાલે હળવી ચૂમી કરી, એના પલંગ સુધી લઇ ગયાં, એને સુવડાવીને ફરી એના પર ચોરસો ઓઢાડી દીધો..
પણ સવારે છોકરો હજુ સુતો હતો ત્યાં જોયું કેબાપ બારણે જ ઊભો હતો. ગલ્લો હતો એના હાથમાં !
“મા !” એણે ગલ્લાને જ્યોતિબેન ભણી લંબાવ્યો, કહ્યું:” પાછો લઇ લે, મારે છોકરે મને આ...”
“રાખી લ્યો, ભાઇ” જ્યોતિબેને મીઠાશથી હસીને કહ્યું:”રાખી લ્યો. તમારા દીકરાની કમાણી છે ! રાખી લ્યો.

ખરી વાત ! આ ક્યાં ભીખ હતી ?

(ઝબકાર, 'નવગુજરાત સમય'માં પ્રકાશિત, તા: ૩/૦૮/૨૦૧૪)  

(તસવીરો પ્રતિકાત્મક છે અને નેટ પરથી લીધેલી છે.)